Kendine Özgü Doğasında Sanat

Son yazılarımda İngiliz filozof Robin George Collingwood'un Kısaca Sanat Felsefesi adlı yapıtından derlediğim notları yazıyorum. Yüce, komik ve güzel, sıradan doğasında sanat ve sanatın ilkelliği başlıklarını taşıyan yazılarda ilgili eser içindeki ilgili bölümlerin birer özetini sunduğumu söyleyebilirim. Bu yazıda da aynı eserdeki 'Kendine Özgü Doğasında Sanat: Duygusal bakımdan Güzelliğin Zevkine Varma olarak' adlı bölümden kendimce anladıklarımı ve bir nebze olsun yorumlarıma yer vereceğim.

KENDİNE ÖZGÜ DOĞASINDA SANAT

Her etkinliğin içinde bir duygu payı vardır. Bu evrensel bir olgudur. Ne var ki, kimi zaman bu duygu yanını sadece tamamlayıcı bir unsur olarak görmeye alışmışızdır. Oysa sanat söz konusu olduğunda iş değişir: Duygusal yan burada sadece eşlikçi değil, bizzat merkezin kendisidir.

Sanat felsefesinde hazcılığın mantık ya da etik alanındaki yetersizliğini konuşuruz; ama iş sanata gelince durum farklıdır. Çünkü güzellik, dışarıda duran nesnelere yapışık bir nitelik değildir. O, zihnin hayal ettiği nesneyle kurduğu ilişkinin tamamına yayılan bir duygusal renklendirmedir. Yani güzellik, sadece gözün gördüğü ya da aklın kavradığı bir kavram değil; hayal gücünün canlandırdığı bütün deneyime sinmiş bir tınıdır.

Burada önemli bir ayrım ortaya çıkar. Akıl, bir düşünce nesnesini parçalara ayırarak, her birini tek tek ele alıp aralarındaki ilişkiyi kurarak tutarlılığı yakalar. Hayal gücü ise parçaları çözümleyerek değil, sezgisel bir bütünlük duygusuyla işler. Bir tabloya, bir müziğe ya da bir şiire bakarken biz onun parçalarını teker teker saymayız; aksine bir kaynaşma, bölünmez bir bütün olarak hissederiz. İşte estetik bakış tam da bu yüzden parçaların toplamını aşar.

Bu nedenle, yaratıcı etkinlik diğer alanlardan farklıdır. Kuramsal, pratik ve duygusal unsurlar burada alışılmışın ötesinde bir yakınlık içindedir. Sanat, aklın sistemli yapısı ile duygunun coşkusunu ve hayal gücünün bütünlüğünü tek potada eritir. Ve belki de bu yüzden sanat, insana dair en derin hakikati açığa çıkarma gücüne sahiptir.