Güzel: Yüce ile komiğin arasında

Güzellik çoğu zaman dingin, uyumlu, pürüzsüz bir şey gibi düşünülür. Oysa estetik deneyim gerilimde inşa eder kendini. Her büyük güzellik duygusu, iki uç arasında salınır: biri bizi yüceliğin doruklarına çıkarır, diğeri ise komiğin alçaltıcı aynasında yüzleştirir. Ve belki de güzellik, bu iki zıtlığın arasında bir bir denge hâlinde yaşar.

Yüce, bize sınırlarımızı unutturan bir yanılgıdır. İnsan, yüce olan karşısında kendi küçüklüğünü hisseder ama bu küçülüşte garip bir haz bulur. Komikse, aynı sınırları yüzümüze vurur; yücelik deneyiminde gizlenen kibri alaya alır. İkisinde de güzelliğin bir parıltısı vardır, ama her ikisi de tek yönlüdür: Yüce, öznenin kendini kaybettiği bir aşırılık; komik, nesnenin değerini yitirdiği bir indirgemedir. Güzelliğin eksiksiz biçimi, bu iki yanlışın birbirini telafi ettiği noktada doğar.

Büyük sanat eserleri işte bu kararsızlığın ürünüdür. Trajediyle komediyi bir araya getiren Shakespeare gibi… Ya da insanın hem yüce hem gülünç yanlarını aynı aynada gösteren Dostoyevski gibi. Sanatçı, bu iki uç arasında tereddüt eder; bir kutuptan diğerine salınırken güzelliğe dokunur. Çünkü hakikat, tek bir uçta değil, iki yanılsamanın arasındaki salınımda görünür.

Kimi zaman yücelik bizi kendi putlarımızı yaratmaya iter — kendi düşüncelerimizden yapılmış dev imgeler bunlar. Ama sonra o putlara tapar, ardından da onları hırpalarız. Sanatın ironisi burada başlar: Yücelttiğimiz şeyi komikleştirir, komikleştirdiğimiz şeyi yeniden yüceltiriz. Bu döngüden kurtuluş, yalnızca bir farkındalıkla mümkündür: Putların, bizim kendi imgelemimizin ürünü olduğunu hatırlamakla.

Güzelliğin tadı, düşüncenin değil, imgelemin ürünüdür. Onu anlamak değil, hayal etmek gerekir. Felsefe güzelliği çözümlemeye çalıştığında, onun içkin büyüsünü kaybeder. Belki de bu yüzden estetik deneyim, düşüncenin değil, sessiz bir sezginin alanıdır. Gerçek güzel, ne yüce kadar uzak, ne de komik kadar yakındır; o, ikisinin birbirine değdiği o anlık ışımada yaşar.